وایت اسپریت که با نام‌های دیگری مانند نفتا، مینرال اسپریت یا حلال معدنی نیز شناخته می‌شود، یک مایع بی‌رنگ یا کمی زرد‌رنگ با بوی مشخص است که از تقطیر نفت خام به دست می‌آید. این ترکیب در دسته هیدروکربن‌های آلیفاتیک و آروماتیک سبک قرار می‌گیرد و به دلیل خاصیت حلالیت بالا، کاربرد گسترده‌ای در صنایع رنگ، رزین و شیمیایی دارد.
خواص و ویژگی‌ها 🔬
-
مایعی شفاف با بوی قوی هیدروکربنی
-
نقطه جوش: حدود 150 تا 200 درجه سانتی‌گراد
-
غیرقطبی و نامحلول در آب، ولی محلول در روغن‌ها و ترکیبات آلی
-
اشتعال‌پذیر با نقطه فلش حدود 38 تا 40 درجه سانتی‌گراد
-
ویسکوزیته کم و تبخیر نسبتاً سریع
روش تولید ⚙️
وایت اسپریت از تقطیر نفت خام در محدوده برش‌های نفتا و کروزین (Kerosene) تولید می‌شود. برای بهبود کیفیت و کاهش بو، گاهی فرآیندهای تصفیه مانند هیدروژناسیون و تصفیه با اسید یا قلیا روی آن انجام می‌گیرد.
کاربردها 🏭
-
حلال در صنعت رنگ و رزین → رقیق‌کردن رنگ‌های روغنی و آلکیدی
-
شستشو و پاک‌کننده → تمیزکردن ابزارهای نقاشی و تجهیزات صنعتی
-
سوخت و گرمایش → در برخی کشورها به‌عنوان سوخت بخاری یا اجاق
-
صنایع خودروسازی → پاک‌کننده قطعات فلزی و گریس‌زدا
-
مواد اولیه شیمیایی → استفاده در تولید برخی ترکیبات شیمیایی
مزایا ✅
-
حلالیت بالا برای روغن‌ها، رزین‌ها و چربی‌ها
-
قیمت نسبتاً پایین و دسترسی آسان
-
سرعت تبخیر مناسب برای کاربردهای رنگ و پوشش
معایب و مخاطرات ⚠️
-
قابلیت اشتعال بالا → خطر آتش‌سوزی
-
اثر مضر بر سلامتی در صورت استنشاق یا تماس طولانی‌مدت (سردرد، سرگیجه، تحریک پوست و چشم)
-
آلودگی زیست‌محیطی در صورت دفع نامناسب
-
استفاده طولانی در محیط بسته می‌تواند خطرناک باشد
جایگزین‌های ایمن‌تر 🌱
در سال‌های اخیر تلاش شده است از حلال‌های کم‌بو، کم‌سمیت و دوستدار محیط‌زیست به‌جای وایت اسپریت استفاده شود؛ مانند:
-
حلال‌های بر پایه آب (Water-based Solvents)
-
ایزوپارافین‌ها (Isoparaffins) با خلوص بالا
نتیجه‌گیری 📌
وایت اسپریت یکی از مهم‌ترین حلال‌های نفتی در صنایع رنگ، پوشش و شستشو است. با وجود مزایای اقتصادی و صنعتی، به دلیل مخاطرات ایمنی و زیست‌محیطی، استفاده از آن باید با رعایت نکات ایمنی و در محیط‌های دارای تهویه مناسب انجام گیرد. در آینده انتظار می‌رود جایگزین‌های پاک‌تر و پایدارتر سهم بیشتری از بازار این حلال را به خود اختصاص دهند.
